شخص مسلمان برای دست‌یابی بیشتر و بهتر به معنویات، لازم است که خود را کاملاً برای روزه‌داری آماده کند. با رعایت نکات زیر بهتر می‌توان این آمادگی را به دست آورد:
 
1. آمادگی کامل برای روزه‌داری، یعنی به بهانه‌های مختلف مانند: تمارض، خود را به مریضی زدن و با اظهار کسالت و ناراحت خود را از نعمت‌های روزه‌داری محروم ننماید.
 
2. احکام فقه و روزه را دقیقاً فرا گیرد و در کلاس‌های درس که در شب‌های رمضان تشکیل می‌گردد، شرکت نماید تا روش صحیح روزه‌داری را بداند و بدان عمل نماید.
 
3. با حضور در نمازهای جماعت و تلاوت قرآن، بهره‌های معنوی را کسب نماید.
 
4. حلم و بردباری که از اهداف مهم روزه است را اخلاق خود سازد و با کسی درگیر نشود و ناسزا نگوید.
 
5. اگر ناسزایی شنید، جواب نگوید، شایسته روزه‌دار نیست که بد را به بدی پاسخ دهد، بلکه بگوید: «من روزه‌ام»
 
6. افطاری را برای فقرا، در حد توانایی‌اش فراهم نماید. در حدیث است: «هر کس روزه‌داری را افطار دهد، مانند ثواب روزه او اجر دارد»
 
7. در نفقه دادن به خانواده، آسان گیرد و دست باز داشته باشد، به شرطی که جنبه اسراف نداشته باشد. تا همه مردم این ماه مبارک را به شادی و بی‌نیازی بگذرانند.
 

کیفیت روزه داری از صحف ادریس علیه السلام

در صحف ادریس (علیه السلام) آمده است:

«اذا دخلتم فی الصیام فطهروا نفوسکم من کل دنس و نجس و صومو الله بقلوب خالصة صافیة منزهة عن الافکار السیئة و الهواجس المنکرة فان الله سیحبس القلوب اللطخة و النیات المدخولة و مع صیام افواهکم من الماکل، فلتصم جوارحکم من الماعم فان الله لا یرضی منکم ان تصوموا من المطاعم فقط لکن من المناکیر کلها و الفواحش باسرها»(1)


حضرت ادریس پیامبر (علیه السلام) در صحف خویش فرمود: هر گاه وارد ماه صیام شدید، پس خویشتن را از هر پلیدی و ناپاکی پاک سازید، (درون خود را برای پذیرش عبادت ویژه خداوند پاکسازی نمائید) و روزه بگیرید برای خداوند با قلبی خالص و نورانی و پاک از فکرهای بد، و صداهای نامفهوم و بی معنی و زشت، زیرا خداوند حبس می‌نماید دل‌های ناپاک و نیت‌های غیر خالص شما را و دهن‌های شما نباید فقط با امساک از خوردنی‌ها صائم و روزه دار باشد. بلکه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنی اعضاء شما هم باید از معصیت خدا امساک نماید) و همانا خداوند راضی نمی‌گردد و خشنود نمی‌شود از شما به اینکه فقط از خوردنی‌ها پرهیز کنید، بلکه از کل منکرات و زشتی‌ها باید پرهیز نمائید تا آنجا که تغییر حالت پیدا کنید.
 

اثرات منفی غیبت و نمامی در روزه

حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند:

«اجتنبوا الغیبة غیبة المؤمن، و احذروا النمیمة، فانهما یفطران الصائم و لا غیبة الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار»(2)
 

از غیبت مؤمن اجتناب کنید، و از نمامی بپرهیزید، براستی که غیبت و نمامی روزه صائم را باطل می‌نماید، (و اثرات و ثواب روزه را زایل می‌گرداند) ، ولی از فاجر و شارب الخمر و شطرنج باز و قمار باز غیبتی نیست، (یعنی آنان از خود هتک حرمت نموده اند، و آبرو از خویش برده اند). و اما اینکه جدا غیبت و نمامی روزه را باطل می نماید روزه کتیری از روزه داران باطل است ولی فقها فتوی به بطلان نداده‌اند.
 

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است

از فقه الرضا ( علیه السلام) روایت شده که حضرت رضا (علیه السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه داری چنین فرمودند:

«و اعلم یرحمک الله ان الصوم حجاب ضربه الله عز و جل علی الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح لما له فی عادة من شره و طهارة تلک الحقیقة حتی یستربه من النار، و قد جعل الله علی کل جارحة حقا للصیام فمن ادی حقها کان صائما و من ترک شیئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترک منها»(3)

 
بدان (ای روزه دار) خدای رحمتت کند، که براستی روزه ستر و حجابی است، که خداوند او را بر زبان‌ها و گوش‌ها و چشم‌ها و سائر جوارح زده است، هر گاه معتاد بر زشتی‌ها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هر گاه تحت کنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند، از شر آنان کاملا در امان می‌باشد) که طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره، او را از آتش جهنم می‌پوشاند و حجابی محکم از آتش برای او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم » خسته ای برای روزه گرفتن حقی مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء کند (و به خوبی حق روزه داری را به جای آورد) هر آینه صائم و روزه دار است، (یعنی به جای آورده حق روزه را) و هر کس بعضی از آن شرایط را ترک نموده، از فضیلت و ثواب روزه اش به قدر و بحسب آنچه ترک کرده کاسته است.
 

منهیات رسول گرامی خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام روزه

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:

«ایما امراة آذت زوجها بلسانها لم یقبل الله عز و جل منها صرفا، و لا عدلا، و لا حسنة من عملها حتی ترضیه، و ان صامت نهارها، و قامت لیلها، و اعتقت الرقاب، و حملت علی جیاد الخیل فی سبیل الله و کانت فی اول من یرد النار، و کذلک الرجل اذا کان لها ظالما»(4)


هر زنی که شوی خویش را به زبان بیازارد، خداوند هیچ عمل و حسنه‌ای را از او قبول نکند، تا شوهر را راضی سازد، اگر چه در تمامی روزهای عمرش روزه باشد، و تمامی شبهای زندگیش را به نماز ایستاده باشد، و تمامی بندگان را آزاد سازد، و همیشه ملازم گردن اسبان (که حاکی از جهاد دائمی است) در راه خدا بوده باشد، اول کسی است که وارد آتش جهنم خواهد شد، و نیز اینچنین است اگر مرد به زوجه خویش ظلم نماید، (یعنی همه این عذابها برای آن مرد نیز جاری خواهد بود.)

از آنجایی که روزه، دانشگاه اخلاق و تزکیه نفس و وسیله خود سازیست، لذا روزه دار باید در این دانشگاه از کلیه آداب و برنامه های تربیتی برخوردار، و در قیقت خود باید یک معلم اخلاق بوده و بر اعضاء و جوارح خویش تسلط کامل داشته باشد. چشم و گوش و زبان و. . . تو هم باید روزه باشند. در اینجا معلم واقعی اخلاق و پیشوای ششم حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) می‌فرماید:اذا صمت فلیصم سمعک، و بصرک، و شعرک، و عدد اشیاء غیر هذا، و قال: لا یکونن یوم صومک کیوم فطرک »(5) آنگاه که روزه هستی، پس باید گوش و چشم و موی تو در حال امساک باشند (از گناهان و هر نوع معاصی که از آنها خواسته است پرهیز نمایند) امام چیزهای دیگری غیر از آنچه را نامبرده شمرد و سپس فرمود: البته نباید روز، روزه داریت همانند روز افطارت باشد. (یعنی این قدر آثار تربیتی روزه ات زود گذر نباشد، که هیچ گونه تفاوتی با روزهای قبل و بعد از روزه ات، جز امساک از خوردنیها و آشامیدنی‌ها، نداشته باشی.
 

اصول روزه داری در تابستان

نزدیک به ١٧ ساعت روزه‌داری، ماه رمضان را در سال‌های اخیر، متفاوت با سال‌های دیگر کرده است. گرمای هوا که با ورود به تیرماه؛ اولین ماه تابستان، شدیدتر می‌شود و تشنگی و گرسنگی، آزمون سخت روزه‌داری را سخت‌تر کرده است. حالا روزه‌داران با صبر مضاعف، نزدیک به ١٧ ساعت از روزهای گرم تابستان را بدون غذا و آب می‌گذرانند تا با گرسنگی و تشنگی، صبح را به شب بگذرانند.

با این‌که روزه‌داری اثرات مثبت روحی، معنوی، جسمی و پزشکی دارد اما بدون رعایت اصول درست تغذیه نه‌تنها ضامن سلامت نیست بلکه می‌تواند سلامتی شخص را به خطر اندازد. همین جاست که اهمیت تغذیه درست خودش را نشان می‌دهد. 

به اعتقاد کارشناسان تغذیه، روزه‌داران با پیروی از تغذیه درست در ماه رمضان می‌توانند به اهداف سلامتی مانند افزایش سوخت‌و‌ساز چربی‌ها، کاهش وزن در افراد چاق، کاهش فشارخون، درمان بیماری‌های دستگاه گوارش، کاهش کلسترول خون و ورم مفاصل و حتی بهبود سلامت روان دست یابند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. نقل از وقایع الایام خیابانی، ص 431 
2. فقه الرضا (علیه السلام)  
3. مستدرک الوسایل، نقل از وقایع الایام خیابانی، ص 432 
4. مکارم الاخلاق، ج 2، ص 368 
5. وافی ج 7، ص 33 
 
منابع:
1. سازمان تبلیغات اسلامی/ ماه رمضان و آداب روزه داری
2. حوزه/ آداب روزه
3. عصر ایران/ نکاتی برای 17 ساعت روزه داری